Kościół św. Mikołaja w Słupsku jest niezwykle cennym zabytkiem, który ma bogatą historię sięgającą do czasów średniowiecza. Świątynia, powstała jako miejsce kultu norbertanek, jest wzmiankowana w źródłach już od 1276 roku. Co ciekawe, wcześniej, bo w 1269 roku, dokument księcia Mściwoja II odnosi się do kapelana tego kościoła, który już wtedy odgrywał ważną rolę w życiu religijnym miasta.
Warto zauważyć, że budowa kościoła rozpoczęła się jeszcze przed 1240 rokiem, kiedy to książę Świętopełk II zainicjował budowę drewnianej świątyni na lewym brzegu rzeki Słupi. Z czasem ten drewniany obiekt został zastąpiony przez murowaną budowlę, która powstała w XIV wieku lub na początku XV wieku.
Niestety, historia kościoła była burzliwa. W 1665 roku niszczycielski pożar pochłonął zarówno klasztor, jak i część kościoła, a brak funduszy na odbudowę spowodował, że jego stan ulegał pogorszeniu. Dopiero w 1737 roku kościół został odbudowany i przekształcony w zbór garnizonowy, w którym odprawiano nabożeństwa ewangelicko-luterańskie.
W 1740 roku obiekt stracił swoje religijne przeznaczenie i zamieniono go na magazyn oraz wozownię. Co więcej, od jesieni 1759 do wiosny 1760 roku wojska rosyjskie wykorzystywały kościół jako cerkiew prawosławną i miejsce zakwaterowania. Po zakończeniu tej epoki, budynek służył jako magazyn oraz remiza strażacka. Dodatkowo, od 1772 do 1945 roku, w kompleksie kościelnym znajdowała się szkoła.
W tragicznych okolicznościach, w 1945 roku, słupska starówka oraz sąsiedni kościół zostały podpalone przez żołnierzy Armii Czerwonej. Po tych wydarzeniach, ruiny kościoła św. Mikołaja zostały odbudowane, a w 1971 roku odbyło się uroczyste otwarcie specjalnie przystosowanej biblioteki, która obecnie pełni funkcję kulturalną w mieście.
Norbertanie koło Trzebiatowa – powstanie kościoła przyklasztornego w Słupsku
W 1224 roku Trzebiatów zyskał status oprawy wdowiej dla księżnej Anastazji, żony księcia pomorskiego Bogusława I. W tym samym czasie, księżna podjęła decyzję o ufundowaniu w Słupsku miejsca kultu – kościoła św. Mikołaja, a także klasztoru norbertanek.
Parafia św. Mikołaja
Kościół pod wezwaniem św. Mikołaja jest drugim, po kościele św. Piotra, miejscem kultu, które powstało w Słupsku. Św. Piotr był pierwszym kościołem parafialnym, który służył gminie kaszubskiej na prawym brzegu Słupi.
Nazwa kościoła, nawiązująca do św. Mikołaja, wskazuje, że jego lokalizacja miała miejsce w ośrodku miejskim, gdzie rozwijało się kupiectwo oraz rzemiosło. Parafia ta została utworzona z myślą o wiernych, którzy przybyli z okolic Lubeki. Warto zaznaczyć, że nie wyklucza to możliwości, iż część z tych ludzi miała słowiańskie korzenie, chociaż posługiwała się już innym językiem.
Na początku swojego istnienia, parafia św. Mikołaja podlegała zwierzchnictwu gnieźnieńskiemu. W 1284 roku przyjęto przybycie zakonnic do przykościelnego klasztoru. To wtedy Mściwoj II zdecydował się na ustanowienie patronatu norbertanek nad kościołem św. Stanisława w Gardnie Wielkiej. O tym patronacie został poinformowany arcybiskup gnieźnieński. Przez cały XIII wiek rozciągało się zwierzchnictwo gnieźnieńskie na wszystkie parafie w okolicach.
Budowa kościoła
W 1265 roku, Książę Świętopełk nadał prawa miejskie słupskiej osadzie, która obejmowała osiedleńców z północnych Niemiec, zamieszkujących korzystne tereny lewobrzeżnej doliny Słupi. Kościół św. Mikołaja został usytuowany na dwóch niewysokich skarpach w pobliżu rzeki, stanowiąc centralny punkt dla parafii lewobrzeżnego miasta. Data wyświęcenia tego kościoła pozostaje nieznana.
Budowa drewnianej wersji świątyni rozpoczęła się w 1311 roku. Było to efektem uzyskania przez norbertanki, których klasztor znajdował się wówczas w pobliżu kościoła, możliwość zagospodarowania gruntów pod budowę zarówno kościoła, jak i nowego klasztoru. Konstrukcje drewniane kościoła oraz klasztoru zlokalizowane były w tym samym miejscu, które zajmuje obecnie murowany budynek.
Murowany kościół, zbudowany z cegły, powstał jeszcze w XIV wieku lub na początku XV wieku. Warto zaznaczyć, że kościół jest orientowany, co oznacza, iż jego prezbiterium zlokalizowane jest od strony wschodniej.
Wpływ reformacji na dzieje kościoła
Reformacja miała znaczący wpływ na historię kościoła, który zaczyna się jeszcze przed jej nadejściem. W 1447 roku miasto Słupsk dotknął dramatyczny pożar, który spalił organy w kościele św. Mikołaja.
W 1522 roku do Słupska przybył kapłan Jan Krystian Ketelhuta, norbertanka z Białoboków. Jego nauczanie w kościele św. Mikołaja odbiegało od ówczesnych zasad kościelnych i państwowych, gdyż głosił nauki Marcina Lutra. Książę Bogusław X skrycie wspierał ruch reformacyjny, co stanowiło istotną pomoc dla księdza.
Po śmierci księcia, sytuacja uległa zmianie. Nowy władca z wielką determinacją podjął kroki na rzecz umocnienia reformacji. W Słupsku ogłoszono wprowadzenie wyznania luterańskiego, a miejscowy superintendent postanowił o zamknięciu innych kościołów, pozostawiając jedynie kościół Mariacki i św. Mikołaja.
W rezultacie, w kościele św. Mikołaja zaczęły odbywać się nabożeństwa ewangelickie, co oznaczało, że w całym Słupsku liturgie przestano prowadzić w innych miejscach kultu, ograniczając je do tych dwóch wybranych kościołów.
Los kościoła w czasach nowożytnych
W 1737 roku pułkownik Steding zdecydował o odbudowie kościoła, który po remontach przekształcił się w zbór garnizonowy. Niestety w 1740 roku wojsko opuściło Słupsk, a działania pułkownika na rzecz ochrony świątyni nie zostały uszanowane. W efekcie, kościół św. Mikołaja został użyty jako magazyn oraz wozownia.
W trakcie trwania wojny siedmioletniej, wysłużony budynek znalazł się pod kontrolą rosyjskich sił wojskowych, które stacjonowały w Słupsku od jesieni 1759 do wiosny 1760. Kościół wykorzystywano jako miejsce kwaterunku dla żołnierzy, a dodatkowo przekształcono go w cerkiew. Po ich wyjeździe, budowla znowu służyła jako magazyn oraz remiza strażacka. Tego rodzaju intensywna eksploatacja, z pominięciem koniecznych konserwacji, doprowadziła do poważnego pogorszenia stanu dachu i belek stropowych, które groziły zawaleniem, co skutkowało kolejnymi zniszczeniami.
W latach 70. XVIII wieku dostrzegano potrzebę adaptacji budynku, tak aby mógł służyć lokalnemu szkolnictwu. Po zakończeniu remontu, od 1772 roku, kościół św. Mikołaja stał się szkołą oraz internatem dla zubożałych uczniów, co umożliwiło mu nową, pożyteczną funkcję w społeczności.
Jednak w marcu 1945 roku, podczas zajęcia Słupska, żołnierze Armii Czerwonej pożarli wiele budynków w Starym Mieście, stosując kanistry z paliwem. W wyniku ich działań, starówka spłonęła doszczętnie, a dawna świątynia znów uległa zniszczeniu, tym razem w oblężeniu ognia.
Odbudowa kościoła na bibliotekę
W 1955 roku dokonano inwentaryzacji pomiarowej gotyckich ruin kościoła św. Mikołaja, co stanowiło pierwszy krok w stronę jego odbudowy. W początkowych latach 60. XX wieku zrodziła się koncepcja, aby świątynię przekształcić na potrzeby biblioteki, co było znaczącym krokiem w kierunku rewitalizacji tego zabytku.
Chociaż pozostałości murów w wielu miejscach dyskwalifikowały możliwość pełnej odbudowy, zwłaszcza w obszarze ściany przylegającej do klasztoru, to znajdowały się zachowane fragmenty w wiązaniach wendyjskich i gotyckich, głównie blisko muru obronnego, które umożliwiały zachowanie oryginalnych elementów konstrukcyjnych. Prace projektowe związane z odbudową trwały od 1961 do 1965 roku.
W roku 1965 rozpoczęto remont i odgruzowywanie wewnętrznej części ruin. Kiedy te prace zostały ukończone, kontynuowano budowę i instalację niezbędnych elementów, zgodnie z koncepcją architektoniczną, sporządzoną przez mgr. inż. arch. J. Majdeckiego z Pracowni Konserwacji Zabytków w Warszawie. Po zakończeniu wszystkich tych działań, uroczyste otwarcie biblioteki miało miejsce 10 września 1971 roku.
Warto zaznaczyć, że w wyniku zmian administracyjnych w Polsce, nazwa biblioteki została zmodyfikowana kilkakrotnie. Od 11 września 1971 roku, Miejska Biblioteka Publiczna zyskała swojego patrona, którym jest Maria Dąbrowska.
Przypisy
- Halina Machura, Zdzisłąw Machura, Zofia Madela; PRZEDZIWNE DZIEJE KOŚCIOŁA ŚW. MIKOŁAJA I ZAKONU NORBERTANEK W SŁUPSKU, Słupsk 2004, s. 51.
- Halina Machura, Zdzisłąw Machura, Zofia Madela; PRZEDZIWNE DZIEJE KOŚCIOŁA ŚW. MIKOŁAJA I ZAKONU NORBERTANEK W SŁUPSKU, Słupsk 2004, s. 50.
- Halina Machura, Zdzisłąw Machura, Zofia Madela; PRZEDZIWNE DZIEJE KOŚCIOŁA ŚW. MIKOŁAJA I ZAKONU NORBERTANEK W SŁUPSKU, Słupsk 2004, s. 43.
- Halina Machura, Zdzisłąw Machura, Zofia Madela; PRZEDZIWNE DZIEJE KOŚCIOŁA ŚW. MIKOŁAJA I ZAKONU NORBERTANEK W SŁUPSKU, Słupsk 2004, s. 39.
- Halina Machura, Zdzisłąw Machura, Zofia Madela; PRZEDZIWNE DZIEJE KOŚCIOŁA ŚW. MIKOŁAJA I ZAKONU NORBERTANEK W SŁUPSKU, Słupsk 2004, s. 38.
- Halina Machura, Zdzisłąw Machura, Zofia Madela; PRZEDZIWNE DZIEJE KOŚCIOŁA ŚW. MIKOŁAJA I ZAKONU NORBERTANEK W SŁUPSKU, Słupsk 2004, s. 37.
- Halina Machura, Zdzisłąw Machura, Zofia Madela; PRZEDZIWNE DZIEJE KOŚCIOŁA ŚW. MIKOŁAJA I ZAKONU NORBERTANEK W SŁUPSKU, Słupsk 2004, s. 11,12.
- Halina Machura, Zdzisłąw Machura, Zofia Madela; PRZEDZIWNE DZIEJE KOŚCIOŁA ŚW. MIKOŁAJA I ZAKONU NORBERTANEK W SŁUPSKU, Słupsk 2004, s. 7.
- Barbara Popielas-Szultka; POCZĄTKI I LOKACJE MIAST NA POMORZU SŁAWIEŃSKO-SŁUPSKIM DO POŁOWY XIV WIEKU, Słupsk 1990, s. 71.
- 11 września 1971 r. odbyła się sesja popularnonaukowa, w trakcie której Bibliotece nadano imię Marii Dąbrowskiej. Ta informacja jest wzięta z historii biblioteki na oficjalnej stronie internetowej biblioteki.
Pozostałe obiekty w kategorii "Kościoły":
Sanktuarium św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny w Słupsku | Kościół Świętego Krzyża w Słupsku | Kościół Mariacki w Słupsku | Kościół św. Jacka w Słupsku | Kościół św. Ottona w Słupsku | Kościół św. Maksymiliana Kolbego w Słupsku | Kościół Najświętszego Serca Jezusowego w SłupskuOceń: Kościół św. Mikołaja w Słupsku