Ratusz w Słupsku

---

Historia

W dziejach Stolpu i Słupska wyróżniają się trzy różne ratusze, z których najstarszy powstał w okresie średniowiecza. Był to budynek z charakterystycznym schodkowym szczytem oraz wieżyczką na dachu, o którym pisał Brüggemann w 1784 roku w swoim dziele “Wyczerpujący opis stanu obecnego Królewsko-Pruskich Księstw Pomorza”. Zacytował on następujące słowa:

…W mieście tym na środku rynku stoi ratusz z wieżycą, na której umieszczono zegar. Jest to budowla stara i szacowna, w jej wnętrzu zaś obszerna sala giełdy kupieckiej służy za pamiątkę niegdysiejszej świetności tutejszego handlu. Prócz owej giełdy, pomieszczeń miejskiej rady i archiwum, w Ratuszu mieszczą się też – Królewski poborca podatkowy, odwach, waga miejska, apteka Rady, mieszkania starszych urzędników służby miejskiej i sądowej, skład sprzętów na wypadek pożaru, więzienie oraz w budynku sąsiednim – jatka. …

Ten pierwotny ratusz pozostawił widoczne ślady w panoramie miasta, uwiecznionej na mapie Pomorza z 1618 roku autorstwa Lubinusa. W końcu XVIII wieku jego miejsce zajął nowy budynek, choć budził on kontrowersje z powodu swojej okazałości oraz nadmiernych kosztów. Nowy ratusz oddano do użytku w roku 1798, a jego lokalizacja była w Starym Rynku w Słupsku. Niestety, zaledwie po stu latach od jego powstania, budynek został rozebrany, mimo że planowano różne alternatywne zastosowania, w tym utworzenie siedziby dla władz powiatu ziemskiego po pożarze w kwietniu 1901 roku.

Inicjatorem budowy kolejnego ratusza był Hans Matthes, który pełnił funkcję burmistrza od 1893 do 1905 roku. W 1897 roku, po licznych przygotowaniach, ogłoszono konkurs na projekt nowego ratusza. Wzięło w nim udział około 500 architektów z różnych zakątków ówczesnej Rzeszy, którzy nadesłali niemal 90 prac. Zwycięstwo przypadło ekipie z Berlina, w której skład weszli architekt prof. Karl Zaar oraz inż. Rudolf Vahl. Wystawa pokonkursowa miała miejsce w 1898 roku w pierwszej Szkole Gminnej, zbudowanej rok wcześniej przy ulicy Wollmarktstraße (dzisiaj deotymy).

Budowę nowego ratusza rozpoczęto w kwietniu 1899 roku, a 4 lipca 1901 roku, w 125. rocznicę ogłoszenia amerykańskiej Deklaracji Niepodległości, budynek został uroczyście oddany do użytku. Architektura ratusza jest utrzymana w stylu neogotyckim, a sama budowla zlokalizowana jest przy placu Zwycięstwa, gdzie obecnie pełni funkcję siedziby władz miejskich.

Początkowo planowano budowę ratusza przy alei Sienkiewicza (niem. Blücherplatz, następnie Bismarckplatz), jednakże wybór obecnej lokalizacji podyktowany był złymi warunkami gruntowymi. W tym czasie w miejscu dzisiejszego placu Zwycięstwa znajdowało się bajorko znane jako „Quebbe vor dem Neuen Tor”. Rada Miejska ostatecznie zdecydowała się na zasypanie owego terenu, co zakończyło się w ciągu niecałych trzech lat dzięki wysiłkom piekarza Wienandta.

między 1852 a 1855 rokiem, mistrz Wienandt przetransportował ponad 30 tysięcy furmanek piasku. Prace te, mimo różnorakich trudności, zakończyły się sukcesem. Dzięki temu powstał obecny plac Zwycięstwa, często dzisiaj nazywany Targiem Wełnianym (Wollmark). Od 1888 roku, aż do końca II wojny światowej, plac nosił imię Heinricha von Stephana, niemieckiego ministra poczty oraz jednego z wynalazców pocztówki.

W 1875 roku na placu zainstalowano pierwszy z kilku pomników, a także wkrótce plac został wybrukowany kostką ze Szwecji. Z biegiem lat, miejsce to przekształciło się w reprezentacyjny obszar miasta, a kulminacyjnym momentem stało się odsłonięcie pomnika cesarza Wilhelma I w 1910 roku. To wydarzenie miało miejsce z udziałem Wilhelma II, wnuka cesarza, 5 września 1910 roku.

W latach 1924-1926, na terenie pozostałym po piaskowni zbudowano stadion sportowy, który nazwano na cześć feldmarszałka Rzeszy Niemieckiej Paula von Hindenburga. Dzisiaj na jego miejscu znajduje się Stadion 650-lecia.

Hans Matthes jako burmistrz zdecydował się na budowę nowego ratusza, przekraczając budżet rzędu 600 tysięcy marek, mając jedynie 300 tysięcy przeznaczone na ten cel przez Radę Miejską. Po oddaniu ratusza do użytku w 1901 roku musiał zrezygnować z urzędu w atmosferze skandalu, jednak w 1924 roku mieszkańcy w pełni docenili jego zasługi przyznając mu tytuł Honorowego Obywatela Miasta. Również jedna z ulic została nazwana jego imieniem.

Obecnie, w związku z szybkim rozwojem miasta, budynek ratusza stał się niewystarczający dla blisko 100-tysięcznej liczby mieszkańców Słupska. W ostatnich latach, jako nową siedzibę urzędów, adaptowano willę Levy Friedlaendera, powstałą w 1866 roku. Dnia 5 września 1910 roku ratusz wspomina także wizytę niemieckiej pary cesarskiej, w czasie gdy burmistrzem był ob. Werner Zielke, który позже stał się pierwszym nadburmistrzem miasta.

Wnętrze ratusza zachwyca licznymi unikatowymi detalami:

• Gabinet prezydenta miasta Słupska z zachowanymi zabytkowymi tapetami oraz innymi elementami wystroju,
• monumentalne malowidła, które przedstawiają historię miasta,
• zabytkowe witraże dekorujące różne pomieszczenia,
• posąg Słupskiego Bursztynowego Niedźwiadka Szczęścia,
• Kolekcja herbów polskich znajdująca się na wieży Ratusza,
• Obrazy przedstawiające burmistrzów Stolpu i prezydentów Słupska również na wieży,
• ulubione symbole miasta, takie jak srebrna jednodolarówka oraz bursztynowy Klucz do Zjednoczonej Europy.

Codziennie, gdy zegar wybija godzinę dwunastą, z wieży ratusza rozbrzmiewa hejnał, który jest szczególnym symbolem miasta.

Architektura

Ratusz, usytuowany w sercu Słupska, zamyka szeroki plac Zwycięstwa od jego zachodniej strony. To strategiczne położenie sprawia, że budowla ta stanowi kluczowy element struktury urbanistycznej miasta. Jego plan przypomina literę „U”, z główną elewacją zwróconą ku wschodowi na plac, podczas gdy dwa skrzydła biegną równolegle do ulic Deotymy i Tuwima. Obie części budowli, zarówno centralny korpus, jak i boczne skrzydła, zwieńczone są dachem dwuspadowym.

Na szczycie ratusza widnieje imponująca wieża zegarowa, przykryta charakterystyczną cebulastą kopułą. Elewacje budynku, szczególnie ta główna, wyróżniają się bogactwem detali architektonicznych oraz różnorodnymi elementami dekoracyjnymi. Zdecydowaną cechą budowli jest atrakcyjna kolorystyka; dominują czerwień dachówek oraz cegieł w ścianach. Poziome akcenty w postaci rzędów okien dodają elewacji wyjątkowego charakteru, a różnorodne witraże, wstawione w niektóre z okien, zyskują na atrakcyjności w połączeniu z kolorowymi herbami, realizującymi się w technice mozaiki. Wśród herbów znajdziemy te przedstawiające Słupsk, Szczecin, Pomorze, Wrocław, Gdańsk, Koszalin oraz Kołobrzeg – niektóre z nich pochodzą z współczesnych lat. Reprezentacyjne wejście w wieży, lekko wysuniętej do przodu, ozdobione jest trójdzielnym oknem gabinetu Prezydenta Miasta oraz balkonem, a po bokach fasady umiejscowione są bramy wjazdowe, zaopatrzone w kutą, secesyjną kratę.

Wejście i parter

Główne wejście prowadzi do eleganckiej sieni, zdobionej bogato z detalami architektonicznymi, gdzie znajdują się kamienne schody. Nad drzwiami umieszczony jest witraż, na którym widnieją ornamenty roślinne z herbem miasta oraz datą budowy ratusza, 1900-1901. Z lewej strony sieni znajduje się obraz przedstawiający wyładunek w porcie w Ustce, a z prawej – „Targ Rybny w Słupsku”, na którym wśród kupujących dostrzegamy burmistrza Hansa Matthesa, sportretowanego jako mężczyznę z ciemną brodą, okularkami oraz brązowym kapeluszem. Obrazy te stworzył Friedrich Klein-Chewalie, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Berlinie.

Reprezentacyjny hol na parterze ratusza charakteryzuje się sklepieniem gwiaździstym, opartym na sześciu kamiennych kolumnach. Z holu prowadzi korytarz główny z krzyżowym sklepieniem, zdobionym ceglanymi profilami żeber oraz dekoracją kwiatową, która znajduje też swoje odzwierciedlenie na wyższych kondygnacjach budynku. W trójdzielnym oknie holu zlokalizowany jest witraż z motywami architektonicznymi i roślinnymi, wykonany przez pracownię Didden Buscha z Berlina w 1901 roku, podczas gdy pozostałe witraże w klatce schodowej powstały w 1990 roku w pracowni Z. Jaworskiego we Wrocławiu.

I piętro

Na piętrze ratusza mieści się gabinet prezydenta miasta. Pomieszczenie ma nietypowy kształt, ponieważ składa się aż z 12 ścian. Znaleźć tam można witraże, oryginalny gazowy żyrandol (przerobiony na elektryczny), jak również tapety sprzed 100 lat. Sala posiedzeń nr 110, również zachwyca elegancją – jej ściany zdobi boazeria z profilowanym gzymsem, a sufit zdobiony jest kasetonami. Centralnie w sali ulokowany jest eliptyczny stół, nad którym wisi żyrandol, a w oknach umieszczone są witraże o roślinnych motywach z figurami na dolnych partiach, odzwierciedlającymi różne funkcje miejskie. Witraże te zrealizowano w pracowni Martina Riegelmanna w Berlinie, w latach 1900-1901.

Klucz do zjednoczonej Europy

Na holu pierwszego piętra wisi duży klucz, zdobiony 12 bursztynami – symbolizujący wejście Polski do Unii Europejskiej. Klucz ten został przekazany przedstawicielom młodzieży z Słupska z rąk Jolanty Kwaśniewskiej oraz Prezydenta Miasta, Macieja Kobylińskiego. Uroczystość miała miejsce 12 maja 2004 roku w obecności polskiej Komisarz Unii Europejskiej, Danuty Hübner, w Królewskim Jachtklubie w Brukseli. Młodzież, reprezentująca Słupsk, spędziła 12 dni rejsując czterema jachtami pod dowództwem kapitana Krzysztofa Baranowskiego. Organizacją przedsięwzięcia zajął się Urząd Miejski w Słupsku, a wydarzeniu nadano honorowy patronat Jolanty Kwaśniewskiej.

Na pierwszym piętrze można również znaleźć kopię figurki Słupskiego Bursztynowego Niedźwiadka Szczęścia oraz ciekawą jednodolarówkę z Słupskiem.

II piętro

Na drugim piętrze, w północno-wschodnim narożu, zlokalizowana jest przestronna sala posiedzeń nr 211. Jej wystrój zachował się w całości, a w centralnej części znajduje się duży, metalowy żyrandol w kształcie koła. Wszystkie okna sali wypełnione są artystycznymi witrażami. Na ścianie północnej można dostrzec kompozycje z stylizowanych liści dębu i grabu, a na wschodniej ścianie w dwóch górnych oknach znajdują się herby Słupska i Pomorza, a dolna część okien z motywami figuralnymi symbolizuje zajęcia mieszkańców, otoczone ornamentyką roślinną. Autorem tych witraży jest Albert Luthi.

Sala posiedzeń wzbogacona jest o dwa ogromne obrazy o tematyce historycznej. Na zachodniej ścianie wisi obraz ilustrujący przywileje nadane Słupskowi w 1310 roku. Na obrazie przedstawiono orszak książęcy oraz przedstawicieli miasta, a w centralnej części postać kobiety, symbolizująca miasto, trzymająca klucz. Drugie dzieło nawiązuje do wydarzenia z 1329 roku, kiedy to książęta szczecińscy oddali miasto pod zastaw Krzyżakom na okres 12 lat w zamian za pożyczkę. W obawie przed stałym przejęciem miasta przez Krzyżaków, mieszczanie zebrali brakującą kwotę na spłatę. Autorem obu obrazów jest Józef Scheurenberg, uznany malarz obrazów historycznych i portretów.

Mała sala posiedzeń nr 212 charakteryzuje się stropem imitującym profilowane belki oraz malowanym fryzem z motywami roślinnymi z ptakami.

Wieża

Wieża ratusza, mająca 56 metrów wysokości, prowadzi na nią 180 schodów. Zwiedzający mogą tu odkryć galerię portretów burmistrzów i prezydentów, a na szczycie znajduje się taras widokowy, oferujący piękne widoki na miasto i dolinę rzeki Słupi. W wieży mieszczą się galerie zdjęć przedstawiające Słupsk sprzed wojny, portrety pierwszych włodarzy miasta, a także wystawa poświęcona Orłom Polskim oraz stary mechanizm zegarowy, który nieprzerwanie działa już od stu lat.

Wysiłek Tadeusza Czaplińskiego, znanego słupskiego metaloplastyka, przyczynił się do powstania kolekcji przedstawiającej rozwój wizerunku Godła Polski, która zobrazowuje historię od X wieku do współczesności. Ekspozycja obejmuje prace, które są replikami królewskich kartuszy oraz odznaczeń robiąc wyraźne wrażenie na odwiedzających.

Zegar ratuszowy

Zegar ratuszowy działa niemal bez przerwy od 1901 roku. Jego ramka nosi nazwisko budowniczego, Ottona Pila, który zajmował się zegarami. Przez wiele lat nie był właściwie konserwowany, co prowadziło do jego występowania problemów z mechanizmem. Po wojnie w 1973 roku mechanizm wzbogacono o kuranty, które odtwarzały motyw IV Symfonii Karola Szymanowskiego. W 1995 roku rozpoczął się jego generalny remont, który zakończono w 1996 roku. Dziś zegar spóźnia się zaledwie o jedną sekundę na dobę, co oznacza, że wymaga przestawienia tylko o około pół minuty w ciągu miesiąca.

Pałac Ślubów

W południowej części ratusza mieści się „Pałac Ślubów”, którego sale zostały przystosowane do tego celu w 1971 roku. Pierwotnie funkcjonowały tam restauracja oraz, przez pewien czas po wojnie, biblioteka. Niestety, autentyczny wystrój zachował się jedynie fragmentarycznie.

Ogrodzenie

Ogrodzenie ratusza zostało zbudowane równolegle z samym ratuszem, a jego oddanie do użytku miało miejsce 4 lipca 1901 roku. Projektantami byli berliński architekt prof. Karl Zaar oraz inżynier Rudolf Vahl, którzy wykonali to na zlecenie burmistrza Hansa Matthesa. Ogrodzenie, zgodne z przepisami, uzyskało status zabytku i w 2010 roku zostało częściowo poddane modernizacji.

---

Oceń: Ratusz w Słupsku

---